Er gaan rare schrijfadviezen rond. Zo zijn sommige zakelijke schrijvers er nog steeds van overtuigd dat het woordje er in zakelijke teksten verboden is. Soms staat het ook echt zo in de huisstijl van hun organisatie. Verbazend, zo’n er-verbod. Er zijn namelijk genoeg redenen om er te gebruiken.
Welke flierefluiter ooit heeft bedacht dat er een woord is om te verbieden, mag Joost weten. Hetzelfde geldt voor het waarom ervan. De meeste mensen die het ‘advies’ opvolgen, hebben trouwens ook geen idee wat er dan verkeerd aan zou zijn. Een enkeling meent dat het woord vaker fout dan goed wordt gebruikt, een ander denkt dat er een zin vaag maakt.
Bizar verbod
Best bizarre redenen. Want als we alle woorden die regelmatig fout gebruikt worden in een tekst uit onze taal schrappen, houden we verdomd weinig over. Werkwoorden? Schrappen, te vaak spelfouten. Daarom/daardoor? Die worden zo vaak verwisseld, dat is geen doen. Verbieden. Hetzelfde geldt voor omdat/doordat. Ook hen en hun, bijgaand en gezien/aangezien doen we in de ban, te veel fouten ermee.
En wat betreft vaag taalgebruik: me dunkt dat er talloze andere talige elementen dan er gebezigd worden die ten aanzien van communicatieve meerwaarde een stukje teleurstelling effectueren naar de lezer toe.
De zin van er
Om kort te gaan: er kan een bepaling van plaats zijn, een onderwerp of een verwijswoord in een zin. Er wordt overbodig wanneer schrijvers het woordje gebruiken terwijl in de zin al een plaatsbepaling of onderwerp staat.
Er als plaatsbepaling
Er staat geschreven in de huisstijl dat… Er en in de huisstijl zijn beide bepalingen van plaats die dezelfde plaats aangeven. Dat wordt duidelijk als je ze van plek wisselt: In de huisstijl staat er geschreven dat… Beter is dan: In de huisstijl staat geschreven dat…. Je kunt overigens heel goed er gebruiken om te voorkomen dat je een plaatsbepaling in de volgende zin moet herhalen: Heb je de nieuwe huisstijlregels gelezen? Er staat in dat…
Toch heb je soms een extra plaatsbepaling nodig, zoals in: Er staat een boek over Einstein in onze bieb of Er staat geschreven in de Heilige Schrift…. In dat geval verwijs je naar iets specifieks in iets heel groots. Twijfelachtiger is de carnavalskraker: Er staat een paard in de gang. Van Duin had beknopter kunnen zijn: In de gang staat een paard. Maar ja, dan liep het niet meer zo lekker (het lied, niet het paard).
Er als onderwerp
In de zin Er wordt voorspeld dat de zeespiegel gaat stijgen is er onderwerp. Eigenlijk is de bijzin die begint met dat onderwerp, maar dat levert een ongebruikelijke zin op: Dat de zeespiegel gaat stijgen wordt voorspeld. Daarom is er als een soort vervangend onderwerp in de zin neergezet. Hetzelfde geldt voor de zin: Er is besloten dat we gezond gaan lunchen.
Het gaat fout als beide als onderwerp in één zin staan, zoals in: Dat hij het niet ging redden werd er al vaak gefluisterd in de personeelskamer.
Er als verwijswoord
Je partner komt enthousiast terug van de bouwmarkt met een kleurenkaart. Zo moeten de muren van het toilet worden! Terwijl jij nog de kleur bestudeert, vraagt je partner ongeduldig: En, wat vind je ervan? Prima zin: er verwijst naar de kleuren. Zo kun je er ook laten verwijzen naar dingen en dieren, en naar ideeën en plannen. Ook hier geldt: twee keer is te veel, zoals in In de kroeg hebben we het er nog eens over jouw IJsland-plan gehad.
Er-verbod veroorzaakt schrijfkramp
In juli dit jaar begon Rees Mogg zijn nieuwe baan als nieuwe conservatieve leider van het Britse Lagerhuis. Daags na zijn aantreden stuurde hij zijn staf een lijst met verboden woorden en schrijfinstructies. Behalve griezelig is zo’n taalzuivering ook contraproductief. Medewerkers vermoeien met onzinnige schrijfinstructies gaat namelijk niet helpen om zakelijke teksten naar een hoger niveau te tillen. Sterker nog, het leidt tot schrijfkramp en daardoor tot kromme, krakkemikkige formuleringen. Het voorschrift om er te vermijden is zo’n middel dat erger is dan de kwaal. En laten we wel wezen: er zijn belangrijkere schrijfkwesties om aan te pakken.