Nederlanders houden van duidelijkheid. De indirecte manier van communiceren die de Engelsen zo typeert, is niks voor ons. En ook de meer voorzichtige formuleringen van de Vlamingen zijn niet aan ons besteed. Maar ons streven naar duidelijk leidt nogal eens tot herhaling van informatie en gebruik van dubbelopismen. Zoals bijvoorbeeld, bijvoorbeeld.
Dubbelopismen is een verzamelterm voor de stijlfiguren contaminatie, tautologie en pleonasme. Bij alle drie herhaalt de schrijver of spreker iets wat al is genoemd of verondersteld. Bij een contaminatie zijn twee woorden of uitdrukkingen met vrijwel dezelfde betekenis vermengd (opserveren = opdienen en serveren). Bij een pleonasme wordt een typerende eigenschap van iets apart genoemd, zoals bij ‘natte regen’. Weermannen en -vrouwen willen nog wel eens voorspellen dat ‘regenbuien nattigheid gaan brengen’. En bij de tautologie gebruikt de schrijver of spreker twee woorden die vrijwel hetzelfde betekenen.
Tautologitis
De tautologie die met stip bovenaan staat, is ‘zoals bijvoorbeeld’. Ik hoor hem vrijwel dagelijks. Journalisten, politici, bloggers, meteorologen, ze willen allemaal duidelijk maken dat ze nu toch echt een voorbeeld gaan geven. Ook in vergaderingen en tijdens koffiemomentjes is ‘zoals bijvoorbeeld’ een geliefd dubbelopisme. Soms nog opgevolgd door ‘om maar een voorbeeld te noemen’.
Ja, die personeelskrapte merken we heel sterk, zoals bijvoorbeeld bij constructie, om maar een voorbeeld te noemen, waar we klussen moeten laten schieten omdat we onvoldoende mensen hebben.
Taalgebruikers die last hebben tautologitis blijken overigens een voorkeur te hebben voor signaalwoorden. Waarschijnlijk omdat er signaalwoorden zijn met dezelfde betekenis, maar een andere plek in de zin. Zo betekenen ‘maar’ en ‘echter’ hetzelfde, alleen staat ‘maar’ vooraan in de (bij)zin en komt ‘echter’ altijd na de persoonsvorm.
- ‘…., maar we hebben gelukkig een bestand met flexkrachten.’
- ‘…., we hebben echter gelukkig een bestand met flexkrachten.’
Getautologiseerd wordt het dan: ‘…, maar we hebben echter gelukkig een bestand met flexkrachten.’ Andere voorbeelden:
- ‘…., want er komt namelijk een nieuwe richtlijn.’
- ‘…en het is bovendien ook een kwestie van doorzetten.’
- ‘Kortom, dat is dus geen oplossing.’
Behandeling
In gesproken taal is de tautologie nog vergeeflijk. De spreker denkt na over wat hij wil zeggen en over hoe hij het wil zeggen. Die twee operaties werken niet altijd lekker samen, waardoor gesproken taal vaak wat rommeliger is. In geschreven taal is er echter geen excuus. Teksten met tautologitis dienen dan ook direct behandeld te worden. Uw tekst wordt er krachtiger door en u voorkomt ergernis bij uw lezer. Schrap daarom elke overbodigheid, zoals bijvoorbeeld in ‘zoals bijvoorbeeld’. Om maar een voorbeeld te noemen.